Jak co roku w ostatnim tygodniu kwietnia obchodzi się Międzynarodowy Dzień Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych oraz Światowy Dzień Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy. Warto z się tej okazji zastanowić nad tym jak doszło do ustanowienia tych Dni.
Dzień Pamięci Pracowników został zapoczątkowany, gdy dwaj działacze związkowi United Steelworkers, Colin Lambert i dr Ray Sentes, jechali w kwietniu 1983 r. na spotkanie związkowe do Toronto i zostali zatrzymani przez kondukt pogrzebowy strażaka, który zginął na służbie. Zmartwili się, że inni pracownicy, którzy zginęli w pracy, nie są podobnie uhonorowani i przypomnieli sobie, że członkowie United Steelworkers w Elliot Lake co roku organizowali „Dzień Pamięci Pracowników” dla górników uranu, którzy ulegli wypadkom. Od tego momentu Lambert i Sentes szukali poparcia etatowych działaczy związkowych dla pomysłu zorganizowania narodowego dnia żałoby pracowników, którzy zginęli w pracy.
United Steel, Paper and Forestry, Rubber, Manufacturing, Energy, Allied Industrial and Service Workers International Union , powszechnie znany jako United Steelworkers (USW), czyli Zjednoczeni Hutnicy to powszechny związek zawodowy zrzeszający członków z całej Ameryki Północnej, który wprawdzie ma siedzibę w Pittsbughu (Pensylwania, USA), ale reprezentuje pracowników w Kanadzie, na Karaibach i w Stanach Zjednoczonych. United Steelworkers reprezentują pracowników wielu gałęzi przemysłu, w tym metali pierwotnych i przetworzonych, papierniczego, chemicznego, szklarskiego, gumowego, ciężkich przenośników taśmowych, oponiarskiego, transportowego, medialnego, kontenerowego, farmaceutycznego, opieki zdrowotnej a nawet call center. Obecnie jest stowarzyszony z American Federation of Labor and Congress of Industrial Organizations (AFL-CIO) w USA, w Kanadzie z Kanadyjskim Kongresem Pracy (CLC) w Kanadzie oraz kilkoma międzynarodowymi federacjami związkowymi.
W rezultacie działań Lamberta i Sentesa w 1984 r. Kanadyjski Związek Pracowników Publicznych, największy związek zawodowy w Kanadzie, reprezentujący około 700 tys. pracowników służby zdrowia, edukacji, samorządów, bibliotek, uniwersytetów, usług socjalnych, użyteczności publicznej, transportu, służb ratunkowych i linii lotniczych ustanowił
28 kwietnia dniem żałoby po pracownikach-ofiarach wypadków przy pracy.
Rok później (1985) Kanadyjski Kongres Pracy, czyli krajowa centrala związków zawodowych, w której zrzeszona jest większość kanadyjskich związków zawodowych, oficjalnie ustanowił 28 kwietnia Narodowym Dniem Żałoby po pracownikach zabitych i rannych w pracy, a 28 kwietnia 1987 r. w stolicy Kanady, Ottawie, w Vincent Massey Park – Kongres Pracy poświęcił Pomnik Narodowego Dnia Żałoby. Po raz pierwszy Narodowym Dniem Żałoby po pracownikach zabitych i rannych w pracy obchodzono w Kanadzie w 1989 r.
Parlament Kanady uchwalił w 1991 r. Ustawę o Narodowym Dniu Żałoby po osobach zabitych lub rannych w miejscu pracy i ustanowił 28 kwietnia oficjalnym dniem żałoby pracowniczej. Od tego czasu – 28 kwietnia flaga państwowa jest opuszczana do połowy masztu, ogłaszana jest minuta ciszy, zapalane są znicze przed przedsiębiorstwami, gdzie doszło do wypadków, na grobach zabitych pracowników lub w innych miejscach upamiętniających śmierć pracowników, zakłada się czarne wstążki lub czarne opaski.
W 1996 r. za sprawą amerykańskiej AFL-CIO, która ogłosiła 28 kwietnia „Dniem Pamięci Pracowników” Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych (ICFTU) podczas obchodów w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku doprowadziła 28 kwietnia do zapalenia świec i zniczy ku czci pracowników poszkodowanych w wypadkach przy pracy. W ten sposób doszło do umiędzynarodowienia Dnia Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych. Celem było uczczenie tysięcy ludzi, którzy każdego roku ginęli i ranili się w pracy.
ICFTU to międzynarodowa centrala związków zawodowych, założona w 1949 r.
w Londynie w wyniku rozłamu (w tym m. in. amerykańskiego AFL-CIO, brytyjskiego TUC, francuskiego FO, włoskiego CISL i hiszpańskiego UGT) w Światowej Federacji Związków Zawodowych, zdominowanej przez stalinowców moskiewskich. Współpracowała z utworzoną w 1951 r. Międzynarodówką Socjalistyczną, Radą Społeczno-Gospodarczą i organizacjami wyspecjalizowanymi ONZ. Od lat pięćdziesiątych ICFTU aktywnie rekrutowała nowych członków w krajach rozwijających się najpierw Azji, a później – Afryki. W 1975 roku były agent CIA Philip Agee ujawnił w książce „Inside the Company: CIA Diary”, że ICFTU było „centrum pracy utworzonym i kontrolowanym przez CIA w celu przeciwstawienia się Światowej Federacji Związków Zawodowych (WFTU)”. Niezależnie od tych inspiracji centralnym punktem działalności ICFTU była walka w obronie praw pracowniczych m.in. poprzez lobbowanie za ratyfikacją tak zwanych „podstawowych standardów pracy” – ośmiu kluczowych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczących wolności zrzeszania się, zniesienia pracy dzieci i pracy przymusowej oraz eliminacji dyskryminacji w miejscu pracy. W swojej konstytucji Konfederacja zobowiązała się do „obrony wolności człowieka, promowania równości szans dla wszystkich ludzi, dążenia do wyeliminowania na całym świecie wszelkich form dyskryminacji lub podporządkowania ze względu na rasę, religię, płeć lub pochodzenie, przeciwstawiania się i zwalczania totalitaryzmów i agresji w każdej formie”. Po upadku rządów postalinowskich partii w Związku Radzieckim i państwach Europy Wschodniej liczba członków Federacji gwałtownie wzrosła z 87 milionów w 1988 r. do 100 milionów w 1992 r., kiedy federacje związkowe z krajów byłego tzw. bloku wschodniego przystąpiły do ICFTU., co poważnie wzmocniło możliwość realizacji celów Konfederacji. ICFTU publikowała coroczne raporty, w których dokumentowała naruszenia popełniane przez rządy, przemysłowców oraz siły wojskowe i policyjne wobec pracowników
i związków zawodowych. Opublikowany 7 czerwca 2006 r. raport podał dane za rok 2005. Komunikat prasowy ICFTU OnLine donosił, że „115 związkowców zostało zamordowanych za obronę praw pracowniczych w 2005 r., podczas gdy ponad 1600 zostało poddanych brutalnym atakom, a około 9 000 aresztowano… Prawie 10 000 pracowników zostało zwolnionych za przynależność do związków zawodowych, a prawie 1700 zatrzymano”. Był to ostatni raport przed zjednoczeniem światowego ruchu związkowego. Do 2006 r., gdy zjednoczyła się ze Światową Konfederacją Pracy skupiała 236 organizacji liczących ok. 155 mln czł. (2006), m.in. amerykańską AFL-CIO, brytyjski Kongres Związków Zawodowych (TUC), francuską Powszechną Konfederację Pracy-Siła Robotnicza (CGT-FO), Federację Niemieckich Związków Zawodowych (DGB), włoską Konfederację Wolnych Związków Zawodowych (CISL), a od 1986 r. polski NSZZ „Solidarność”.
AFL-CIO – idąc za przykładem kanadyjskim – przyjęła 28 kwietnia jako rocznicę wejścia w życie w USA Ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy, którą prezydent Nixon podpisał 29 grudnia 1970 r., oraz ustanowienia na jej mocy przez Kongres USA 28 kwietnia 1971 r. rządowej Agencji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Przyjęcie tych aktów było następstwem presji politycznej, jaką wywołały w latach sześćdziesiątych XX w.: – przyspieszenie gospodarcze w USA, które doprowadziło do wzrostu wskaźników obrażeń w miejscach pracy; – walka związków zawodowych o poprawę warunków pracy, – o równouprawnienie w pracy Amerykanów afrykańskiego pochodzenia, – napięcia społeczne wywołane skutkami dla pracowników wojny w Wietnamie.
Od 1996 r. na całym świecie corocznie organizowane były uroczystości zarówno ogólnopaństwowe, jak też regionalne i lokalne na poziomie poszczególnych przedsiębiorstw, stowarzyszeń i związków zawodowych, a od 2001 r. Dzień Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych był „obserwowany” przez Międzynarodową Organizację Pracy (ILO).
W 2003 r. ILO jako agencja afiliowana Organizacji Narodów Zjednoczonych, we współpracy ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO) oraz Światową Konfederacją Pracy (WCL), która uzyskała status doradczy w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy – proklamowały 28 kwietnia Światowym Dniem Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy. Jego obchody mają zwracać uwagę na stałe i kompleksowe działania w celu poprawy warunków bezpieczeństwa osób pracujących.
Światowa Konfederacja Pracy (ang. World Confederation of Labour WCL) to działająca w latach 1920–2006 międzynarodowa centrala związków zawodowych z siedzibą w holenderskim Utrechcie. Założona w Hadze jako Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych (IFCTU), skupiała europejskie związki zawodowe stowarzyszone z partiami chrześcijańsko-demokratycznymi; istniały też organizacje regionalne w Europie, Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Została utworzona jako alternatywa dla świeckich związków zawodowych w ówczesnej Europie i opierała swoją działalność na encyklikach Rerum novarum papieża Leona XIII z 1891 r., a później Quadragesimo anno papieża Piusa XI z 1931 r. Pierwsze statuty Federacji głosiły zamiar walki nie tylko o prawa pracownicze, ale także o wartości takie jak godność ludzka, demokracja i międzynarodowa solidarność. Po wybuchu Wielkiego Kryzysu kapitalizmu w 1929 r. światowy zamęt gospodarczy spotęgował w Europie przejmowanie władze przez rządy autorytarne, czemu sprzeciwiała się IFCTU. Faszystowskie i totalitarne rządy lat 30-tych XX w., którym sprzeciwiali się jej działacze represjonowały Konfederację. Benito Mussolini zakazał działalności jej filii we Włoszech, a niemieccy urzędnicy w latach 30-tych uwięzili jej kierownictwo w faszystowskich obozach koncentracyjnych. Wojska niemieckie okupujące Holandię od 1940 r. zniszczyły jej sekretariat w Utrechcie przez co zamarła jej aktywność do 1945 r.
Po zakończeniu II wojny światowej w wyniku zdrady jałtańskiej i przekazania przez aliantów zachodnich strefy wpływów Rosji Stalina aż do Łaby – Konfederacja miała trudności z odnowieniem więzi z większością swoich filii w Europie Środkowej, która po Jałcie znalazła się pod dyktatem moskiewskiej strefy wpływów. W 1945 r. Światowa Federacja Związków Zawodowych zdominowana przez związki zawodowe moskiewskiej strefy wpływów zaprosiła Konfederację do połączenia się, jednak jej kongres odrzucił taką jedność jako „zbyt sztuczną”. Pozostała również niezależna od utworzonej w 1949 r. po rozłamie antystalinowskim ICFTU: oficjalnie – „wolała pozostać niezależna”, szczególnie w celu krytykowania zarówno kapitalistycznych, jak i komunistycznych nadużyć, jednak według Międzynarodowego Instytutu Historii Społecznej w Amsterdamie – związki członkowskie ICFTU były przeciwne połączeniu z organizacją chrześcijańską. Pod koniec lat pięćdziesiątych Konfederacja coraz częściej pracowało z pracownikami muzułmańskimi i buddyjskimi w Azji i Afryce, dlatego w 1968 r. delegaci na jej 16 kongres w Luxemburgu głosowali za przekształceniem w Światową Konfederację Pracy (WCL). Zrywając ze ściśle chrześcijańską ideologią nowo przyjęta Deklaracja zasad stwierdziła, że odtąd będzie się kierować „albo koncepcją duchową opartą na przekonaniu, że człowiek i wszechświat są stworzone przez Boga, albo innymi koncepcjami, które prowadzą razem z nią do wspólnego wysiłku budowania wspólnoty ludzkiej zjednoczonej w wolności, godności, sprawiedliwości i braterstwie”. W tym czasie przez dwie kadencje od 1972 do 1989 r. sekretarzem generalnym WCL był Jan Jerzy Kułakowski (działacz polskiej opozycji na Zachodzie: w 1953 r. doktor prawa na Katolickim Uniwersytecie w Leuven, 1953–54 pracownik radia w Paryżu, 1954-1957 członek Sekretariatu Generalnego Międzynarodowej Federacji Chrześcijańskich Związków Zawodowych). W miarę jak w latach 80- i 90-tych XX w. neokolonialna globalizacja stawała się coraz większym zagrożeniem dla członkostwa w związkach zawodowych WCL zwiększyła starania o podobne globalne zjednoczenie ruchu związkowego. W 1993 r. jej kongres zorganizowany na Mauritiusie próbował wskazać strategię reagowania na całym świecie przeciw atakom zglobalizowanego biznesu na zorganizowaną siłę roboczą. W latach 90-tych XX w. Konfederacja uzyskała status doradczy w ramach ILO i dołączyła do Międzynarodowej Rady Światowego Forum Społecznego. W 2001 r. do WCL należało 144 związków zawodowych ze 116 krajów (w tym z Polski odtworzony NSZZ „Solidarność”), liczących ponad 26 mln członków.
Na kongresie założycielskim w dniach 1-3 listopada 2006 r. w Wiedniu doszło do zjednoczenia ICFTU z WCL, której związki zawodowe zostały współzałożycielami Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych. W ten sposób utworzona została Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych (International Trade Union Confederation, ITUC), która jest największym światowym zrzeszeniem związków zawodowych. Od tego czasu ITUC organizuje i koordynuje obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy i Chorób Zawodowych – jako święta ruchu związkowego.
Na mocy uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej od 2003 r. Światowy Dzień Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy jest oficjalnie obchodzony w Polsce. Według danych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy z 2008 r. Dzień ten był oficjalnie uznany przez rządy 19 państw. Jednak jego obchody odbywają się w ponad 120 państwach świata.
Oprac. Roman Adler